Баатаҕайга сырдатар- культурнай үлэ сайдыыта.
1935 сыллаахха Баатаҕай нэһилиэгэр Халдьаайыга ааҕар балаҕан тэриллибитэ. Сэбиэдиссэйинэн Нестерев Гаврил Федорович үлэллэбитэ.
1939 с. норуот ырыаһыта Прокопий Наумович Соловьев тэрийиитинэн «Үскэм күүстээх Күн Эрилик» диэн олоҥхону туруора сылдьыбыттара.
1946 сыллаахха сэрии кыттыылааҕа, аҥар атахтаах Өлүөхүмэ киһитэ Емельянов кулууп сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ.
1954 сыллаахха «Молотов» колхозка сельскэй кулууп үлэҕэ киирбитэ. Кулууп сэбиэдиссэйинэн үлэлээбиттэрэ П.П.Окороков, А.А.Попов.
1956 с. кулууп сэбиэдиссэйинэн Илья Иванович Артамонов үлэлии кэлбитэ. Кини уһулуччу тэрийэр- дьаьайар дьоҕурдааҕа, культура үлэтигэр талааннааҕа.
И.И.Артамонов үлэлиир кэмигэр 1954-1958сс. кулууп үлэтэ сэргэхсийбитэ, материальнай базата хаҥаабыта.Үгүс талааннар саҥалыы үүммүттэрэ. Баатаҕай нэһилиэгэр былыр-былыргыттан тойуксуттардаах, олоҥхоһуттардаах нэһилиэк этэ. Ону таба көрөн ыллыыр-туойар дьоҕурдаах дьону түмэ таппыта. Кини үлэлиир кэмигэр «Ньургун Боотур» олоҥхону туруоран, элбэх сиргэ гастроллаабыттара, дьон- сэргэ сэҥээриитин ылбыттара. Кулууп үлэтигэр Николай, Савва Алексеевтар, Семен Ушницкай, Семен Сивцев, Семен Доллонов, Ульяна Готовцева, Анна Павлова, Иннокентий Румянцев, Василий Максимов, Мария Готовцева, Николай Заровняев, Степан Гоголев, Михаил Васильев уо.д.а.кыттыбыттара.
И.И.Артамонов 1959с. үчүгэй үлэтин иьин Найахытааҕы культура дьиэтигэр директорынан үлэлии барбыта, кэлин Саха АССР культуратын үтүөлээх үлэһитин аатын ылбыта, Үлэ Кыьыл Знамята орденынан наҕараадаламмыта.
1959-1970сс. кулууп дьиэтигэр сэбиэдиссэйинэн үлэлээбиттэрэ: Борисова М.С., Нафанаилов Е.Е., Сыромятников М.И., Белолюбская Р.П., Никифоров М.И., Слепцов И., Аманатова Н.Е., Бурнашева К.Н., Васильева А.А., Ушницкий С.Н.
1971-1981сс. Сельскэй культура дьиэтэ буолбута. Бастакы директорынан үлэлээбиттэрэ Филиппова Ф.В., Алексеев Н.Т., Готовцева Н.В.
1974-1975сс. СДК Бүтүн Россиятааҕы көрүүгэ бастаан дипломунан, 2 төгүл Туйгун үлэлээх кулууп аатын 1979, 1981с ылбыта.
Культурнай-сырдатар тэрилтэлэр ортолоругар ыытыллар социалистическай куоталаһыы түмүктэринэн маннык миэстэлэри ылбыттара
1974-3м,1975-2м,1976-1м,1977-2м,1978-1м,1979-2м,1980-3м,1981-3м,1982-3м,1983-1м,1990-2м.
1982 с. олунньуга саҥа 250 миэстэлээх СДК үлэҕэ киирбитэ. Саҥа сельскэй культура дьиэтэ үлэлииргэ бары өттүнэн усулуобуйалааҕа ичигэһэ, ырааһа, киэҥэ, кружковай хостордооҕо. Директорынан Готовцева Наталья Владимировна, уус-уран салайааччынан Сивцев Семен Федорович үлэлээбиттэрэ.
1983с Сельскэй культура дьиэтэ үчүгэй үлэтин иһин өйдөбүнньүк юбилейнай Кыһыл Знамянан наҕараадаламмыта.
1987 с. Готовцева Н.В. ССРС культуратын туйгунун аатын ылбыта уонна 1973-1991сс. үлэлээн бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыта.
1994-1998сс. сынньалаҥ киинигэр директорынан Сивцев С.Ф., уус- уран салайааччынан А.А. Васильева үлэлээбиттэрэ.
1999с. күһүҥҥүттэн директорынан Власова А.С. уонна Аманатова А.П. үлэлээбиттэрэ.
2000 с. Культура дьиэтэ Түмэн диэн ааттанар. Директордар – Сивцев С.Ф., Егорова Н.А., худ.руктар Готовцева Л.С., Копырина А.Н., худ.оформителлэр Алексеева А.Н., Ушницкая Т.Е., тех.үлэһиттэр – Сивцева Н.С., Новгородова М.П., Белолюбская Р.А. үлэлээбиттэрэ. Бу сыллаахха директор Сивцев Семен Федорович Саха Республикатын культуратын туйгуна ааты ылбыта.
2007с. сылтан үөрэх дьылын түмүгүнэн үөрэнээччилэргэ аналлаах «Кэрэ Куолас» диэн анал аат олохтоммута.
СР культуратын туйгуна Сивцев С.Ф. аатын үйэтитиигэ үбүлүөйдээх сылларыгар спортивнай, культурнай тэрээһиннэр киэҥ хабааннаахтык ыытыллаллар.
2011с. Сынньалаҥ киин «Түмэн» этнокультурнай киин буолар. Директорынан Егорова Н.А., Сивцев А.И. үлэлээбиттэрэ.
2012с. «Түмэн» ЭКК тоҥон үлэлээбэккэ турбутунан, нэһилиэккэ культурнай үлэ спортивнай залынан барбыта.
2013 сылтан директорынан Готовцева Людмила Романовна ананан күн бүгүҥҥэ диэри үлэлии- хамсыы сылдьар. Худ.сал. Копырина Антонина.Николаевна, методист Лугинова Людмила Семеновна., тех.үлэһиттэр Гоголева Лена Петровна, Сивцева Елизавета Петровна үлэлииллэр.
2013с. саҕалаан кулууп ис-тас өттүгэр, ититии систематын уларытан оҥорууга өрөмүөн үлэтэ ыытыллыбыта. Бу үлэҕэ өйөбүл-тирэх буолбута нэһилиэк баһылыга, Готовцев И.П., ыччаттар, аҕа саастаах көлүөнэ субуотунньуктарга кыттан күүс-көмө буолан бэйэлэрин кылааттарын киллэрсибиттэрэ.
РЦП, МЦП программаларга проектары көмүскээн ылыллыбыт харчы культура дьиэтэ материальнай-техническай базата бөҕөргөөһүнүгэр туһуламмыта.
Биир дойдулаахпыт автор-мелодист А.И. Дмитриев –Чүмэчи кэриэһигэр «Умай-умай чүмэчи» аһаҕас ырыа күрэҕэ үбүлүөйдээх сылларыгар ыытыллар.
2015 сыллаахха ахсынньы ый 26 күнүгэр Сынньалаҥ кииҥҥэ сыһыарыллан Айыы балаҕана уонна олоҥхоһуттар аллеялара тутуллан үлэҕэ киирэн нэһилиэк олохтоохторо дьоҕус тэрээһиннэргэ, истиҥ көрсүһүүлэргэ, араас интириэһинэй дьарыктарга түмсэн, сүргэлэрэ көтөҕүллэн үлэлэрин былаана кэҥээтэ. Бу балаҕаны туруорсан, олоххо киллэрсибит киһинэн, «СР үтүөлээх учуутала», «Учууталллар учууталлара» Троева В.И. буолар. Кини оҕону олоҥхоҕо уһуйууга «Кылыһах» фольклорнай-образцовай студияны 26 сыл устата салайан үлэлэттэ.
2017с. муус устар 8 күнүгэр библиотекарь Федорова Мария Константиновна аатын үйэтитиигэ олохтоох нэһилиэк библиотекатыгар аата иҥэрилиннэ.
«Түмэн» сынньалаҥ киинэ нэһилиэккэ «Айылгы» общественнай сүрүннүүр киинин уонна нэһилиэк тэрилтэлэрин кытта ыкса сибээстээхтик үлэлиир. Ол курдук нэһилиэккэ 3 түөлбэ «Сарыал» сал. Гоголева С. П., «Дабаан» сал. Копырина Ж.И., «Аргыс» сал. Готовцев А.Я., киэҥ хабааннаах, былааннаах үлэни ыыталлар. Ону тэҥэ «Алгыс» ветераннар сал. Бурнашева А.П., «Алаас Хотун» дьахталлар сал. Сивцева В.Д., «Добун» аҕалар сал. Белолюбскай М.М., «Сырдык Аартык» ыччаттар сал. Готовцев С.А., «Сардаҥа» инбэлииттэр сал. Гоголева Е.Д. түмсүүлэрэ, ырыа-үҥкүү, көр-күлүү, театральнай, уран тарбахтаахтар куруһуоктар айымньылаахтык, таһаарыылаахтык, ситиһиилээхтик үлэлииллэр. «Айылгы» СК салайааччыларынан 2011-2016сс Готовцева С.Д., 2017с. – Бурнашева А.А. анаммыттара.
Нэһилиэк культурнай-сырдатар үлэтигэр нэһилиэк бары араҥата хабыллан көхтөөхтүк кыттар, саҥа хайысхалары тобулар, сайдыы суолун тутуһар.
Туһаныллыбыт литература.
- Денис Алексеевич Ефимов. «Төрөөбүт түөлбэбит Баатаҕай» (Уус-Алдан улууһа), 2007с
Матырыйаалы бэлэмнээн суруйдулар.
- Готовцева Л.Р. «Түмэн» ЭКК директора.
- Бурнашева А.А. «Айылгы» сүрүннүүр киин салайааччыта.
